Notariusz czy sąd – porównanie obu dróg postępowania spadkowego
Stwierdzenie nabycia spadku to kluczowy krok, który musimy wykonać po śmierci bliskiej osoby. Procedura ta oficjalnie potwierdza, kto jest prawnym spadkobiercą i w jakich częściach dziedziczy majątek. Mamy do wyboru dwie drogi: sądową lub notarialną – każda ma swoje zalety i ograniczenia.
Zalety stwierdzenia nabycia spadku u notariusza
Notarialne poświadczenie dziedziczenia oferuje szereg korzyści, które czynią je atrakcyjną alternatywą dla drogi sądowej:
- Oszczędność czasu – cała procedura może zostać przeprowadzona podczas jednej wizyty w kancelarii notarialnej, podczas gdy postępowanie sądowe zazwyczaj trwa kilka miesięcy
- Mniejsze formalności – nie musisz składać formalnego wniosku ani czekać na wyznaczenie terminu rozprawy
- Równoważna moc prawna – akt poświadczenia dziedziczenia ma dokładnie taką samą moc prawną jak postanowienie sądu
- Przyjazna atmosfera – procedura u notariusza jest mniej stresująca i bardziej komfortowa niż sala sądowa
Kiedy nie można skorzystać z drogi notarialnej
Niestety, nie w każdej sytuacji spadkowej możemy udać się do notariusza. Droga notarialna jest wykluczona w następujących przypadkach:
- Istnienie sporu między spadkobiercami – gdy nie ma zgody co do tego, kto dziedziczy i w jakich częściach
- Testament w formie szczególnej – gdy spadkodawca zostawił testament ustny lub inny w formie szczególnej
- Nieruchomości zagraniczne – gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość położona poza granicami Polski
- Szczególna sytuacja spadkobierców – gdy wśród spadkobierców są osoby małoletnie, ubezwłasnowolnione lub nieobecne
W tych sytuacjach konieczne będzie przeprowadzenie postępowania przed sądem.
Przygotowanie do wizyty u notariusza
Dokładne przygotowanie do wizyty w kancelarii notarialnej znacząco usprawni całą procedurę i pozwoli uniknąć dodatkowych wizyt czy opóźnień.
Niezbędne dokumenty
Przed wizytą u notariusza należy skompletować:
- Akt zgonu spadkodawcy (oryginał) – to podstawowy dokument inicjujący całą procedurę
- Odpis aktu urodzenia spadkodawcy lub odpis aktu małżeństwa (jeśli spadkodawca był w związku małżeńskim)
- Testament, jeśli został sporządzony (w oryginale)
- Dokumenty potwierdzające pokrewieństwo ze spadkodawcą (np. odpisy aktów urodzenia, małżeństwa)
- Dowody osobiste wszystkich spadkobierców – każdy spadkobierca musi stawić się osobiście
- Wcześniejsze oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeśli takie były składane
Warto wiedzieć, że notariusz ma dostęp do Rejestru Stanu Cywilnego, co oznacza, że może samodzielnie pozyskać niektóre odpisy aktów stanu cywilnego. Przed wizytą warto skonsultować z wybraną kancelarią notarialną, które dokumenty możesz pominąć.
Ustalenie kręgu spadkobierców
Kluczowym elementem przygotowań jest precyzyjne ustalenie wszystkich osób uprawnionych do dziedziczenia. W przypadku dziedziczenia ustawowego (bez testamentu) spadkobiercami są:
- W pierwszej kolejności: małżonek i dzieci spadkodawcy (dzieci zmarłego dziecka dziedziczą jego udział)
- W przypadku braku dzieci: małżonek i rodzice spadkodawcy
- W dalszej kolejności: rodzeństwo spadkodawcy i ich zstępni, dziadkowie i ich zstępni, pasierbowie
Jeśli spadkodawca zostawił testament, krąg spadkobierców ustala się według jego treści, pamiętając jednak o uprawnionych do zachowku (najbliższa rodzina spadkodawcy).
Procedura stwierdzenia nabycia spadku u notariusza
Proces notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest stosunkowo nieskomplikowany, choć wymaga spełnienia kilku istotnych warunków.
Pierwszym krokiem jest umówienie spotkania w wybranej kancelarii notarialnej. Wszyscy spadkobiercy muszą być obecni podczas tej samej wizyty – jest to warunek konieczny do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Warto wcześniej skontaktować się telefonicznie z notariuszem, aby potwierdzić listę wymaganych dokumentów i uzyskać wstępne informacje o procedurze.
Podczas spotkania notariusz przeprowadza z obecnymi spadkobiercami protokół dziedziczenia, w którym dokumentuje ich oświadczenia dotyczące:
- Istnienia lub nieistnienia testamentu
- Kompletnego kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia
- Braku sporów między spadkobiercami co do praw do spadku
- Sposobu przyjęcia spadku przez poszczególnych spadkobierców (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza)
Na podstawie zebranych dokumentów i złożonych oświadczeń notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Ten dokument zawiera szczegółowe informacje o spadkodawcy, wszystkich spadkobiercach oraz ich dokładnych udziałach w spadku. Po podpisaniu przez wszystkich spadkobierców i notariusza, akt zostaje zarejestrowany w elektronicznym Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia.
Z chwilą zarejestrowania akt poświadczenia dziedziczenia uzyskuje moc prawomocnego postanowienia sądowego – staje się pełnoprawnym dokumentem potwierdzającym prawa do spadku i może służyć do dalszych czynności związanych z majątkiem spadkowym.
Koszty związane z notarialnym stwierdzeniem nabycia spadku
Procedura notarialnego poświadczenia dziedziczenia wiąże się z określonymi kosztami, które są jednak zazwyczaj niższe i bardziej przewidywalne niż w przypadku postępowania sądowego.
Taksa notarialna
Za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz pobiera taksę notarialną w wysokości 50 zł plus 6 zł za każdą stronę wypisu aktu poświadczenia dziedziczenia. Dodatkowo za sporządzenie protokołu dziedziczenia notariusz pobiera wynagrodzenie w wysokości 100 zł. Stawki te są regulowane prawnie i jednakowe u wszystkich notariuszy w Polsce.
Dodatkowe opłaty
Oprócz podstawowej taksy notarialnej należy uwzględnić:
- Podatek VAT (23%) od wszystkich opłat notarialnych
- Opłatę za wpis do Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia – 50 zł
- Ewentualne koszty uzyskania odpisów aktów stanu cywilnego (jeśli notariusz nie może ich pozyskać elektronicznie)
Łączny koszt notarialnego poświadczenia dziedziczenia wynosi zazwyczaj od 250 do 400 zł, w zależności od liczby stron dokumentu i liczby potrzebnych wypisów. Jest to kwota znacząco niższa niż opłata sądowa za przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, która wynosi 100 zł plus ewentualne koszty zastępstwa procesowego i dodatkowe opłaty sądowe.
Co dalej po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia
Uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia to dopiero początek formalności związanych ze spadkiem. Po otrzymaniu tego dokumentu spadkobiercy powinni podjąć kolejne kroki.
Akt poświadczenia dziedziczenia zostaje automatycznie zarejestrowany przez notariusza w elektronicznym Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Dzięki temu system zapobiega sporządzeniu kilku aktów dla tego samego spadku.
Po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia spadkobiercy powinni:
- Złożyć zeznanie podatkowe w ciągu 6 miesięcy – formularz SD-Z2 (w przypadku dziedziczenia zwolnionego z podatku) lub SD-3 (w pozostałych przypadkach) w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy
- Dokonać działu spadku – ustalić, które konkretne składniki majątku przypadną poszczególnym spadkobiercom (jeśli jest więcej niż jeden spadkobierca)
- Zaktualizować księgi wieczyste – złożyć wniosek o ujawnienie swoich praw w księgach wieczystych, jeśli w skład spadku wchodzą nieruchomości
- Przenieść na siebie pozostałe składniki majątku – pojazdy, udziały w spółkach, środki na rachunkach bankowych itp.
Nawet jeśli jako najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha) jesteś zwolniony z podatku od spadku, nadal masz obowiązek złożenia zeznania podatkowego w terminie 6 miesięcy. Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować utratą zwolnienia podatkowego!
Najczęstsze problemy i pytania
Podczas procedury stwierdzenia nabycia spadku u notariusza mogą pojawić się różne wątpliwości i problemy. Oto odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
Brak zgody między spadkobiercami
Jeśli między spadkobiercami istnieje spór co do tego, kto dziedziczy i w jakich częściach, notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia. W takiej sytuacji konieczne jest przeprowadzenie postępowania sądowego.
Warto jednak rozróżnić dwie sytuacje:
- Spór o prawo do dziedziczenia (np. kwestionowanie ważności testamentu) – wymaga drogi sądowej
- Brak zgody co do podziału konkretnych przedmiotów – nie przeszkadza w notarialnym stwierdzeniu nabycia spadku, a sam dział spadku może nastąpić później
Oznacza to, że nawet jeśli spadkobiercy nie są zgodni co do tego, kto otrzyma dom, a kto samochód, ale nie kwestionują swoich udziałów w spadku (np. po 1/3 dla każdego), mogą skorzystać z drogi notarialnej.
Przekroczenie terminów
Zgodnie z prawem, spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku, na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Po upływie tego terminu, jeśli spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia, przyjmuje się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (co ogranicza odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości odziedziczonego majątku).
Przekroczenie tego terminu nie blokuje możliwości sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Notariusz może sporządzić taki akt nawet po upływie 6-miesięcznego terminu, przyjmując, że spadkobiercy, którzy nie złożyli oświadczeń, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza to szybka i wygodna alternatywa dla postępowania sądowego. Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu i zgromadzeniu niezbędnych dokumentów, cała procedura może zostać przeprowadzona podczas jednej wizyty w kancelarii notarialnej. Koszty są przewidywalne i zazwyczaj niższe niż w przypadku postępowania sądowego, a przede wszystkim oszczędzamy czas i unikamy formalności związanych z postępowaniem przed sądem.
Pamiętaj jednak, że uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia to dopiero początek formalności związanych ze spadkiem. Po otrzymaniu tego dokumentu należy złożyć odpowiednie zeznania podatkowe, dokonać działu spadku (jeśli jest więcej niż jeden spadkobierca) oraz zaktualizować dokumentację dotyczącą poszczególnych składników majątku.
