Zniesławienie i pomówienie to pojęcia prawne, które dotyczą naruszenia dobrego imienia innej osoby lub podmiotu. Chociaż w języku potocznym terminy te bywają używane zamiennie, w polskim prawie karnym mają one odrębne znaczenia i konsekwencje. Zrozumienie różnic między nimi jest kluczowe zarówno dla przedsiębiorców, jak i osób prywatnych, które mogą stać się ofiarami takich czynów lub być oskarżone o ich popełnienie.
Czym jest zniesławienie w świetle prawa?
Zniesławienie (określane również jako diffamacja) zostało zdefiniowane w art. 212 Kodeksu karnego. Zniesławienie polega na pomawianiu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
Art. 212 § 1 Kodeksu karnego: „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.”
Kluczowym elementem zniesławienia jest to, że zarzuty formułowane wobec pokrzywdzonego dotyczą faktów, które można zweryfikować jako prawdziwe lub fałszywe. Zniesławienie może nastąpić zarówno poprzez rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, jak i prawdziwych, jeśli ich ujawnienie narusza dobra osobiste danej osoby lub podmiotu i nie służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Przykłady zniesławienia
Zniesławieniem może być na przykład:
- Opublikowanie w mediach społecznościowych nieprawdziwej informacji, że przedsiębiorca oszukuje klientów
- Rozpowszechnianie plotki, że restauracja nie przestrzega norm sanitarnych
- Twierdzenie, że księgowy danej firmy dopuszcza się malwersacji finansowych
Pomówienie – definicja i charakterystyka
W polskim języku prawniczym termin „pomówienie” jest często używany zamiennie ze zniesławieniem, co może prowadzić do nieporozumień. W istocie, w art. 212 Kodeksu karnego używa się czasownika „pomawia” do opisania czynu zniesławienia. Jednak w praktyce prawnej pomówienie bywa również rozumiane jako fałszywe oskarżenie o popełnienie przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarnego, co jest regulowane przez art. 234 Kodeksu karnego.
Art. 234 Kodeksu karnego: „Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
W tym kontekście pomówienie różni się od zniesławienia tym, że jest kierowane bezpośrednio do organów ścigania lub innych instytucji państwowych, a nie do opinii publicznej. Ponadto dotyczy konkretnie oskarżenia o czyn zabroniony, a nie ogólnych właściwości czy zachowań.
Zniesławienie a pomówienie – kluczowe różnice
Chociaż w języku potocznym pojęcia te bywają używane zamiennie, istnieją między nimi istotne różnice prawne:
- Adresat: zniesławienie kierowane jest do opinii publicznej, pomówienie (w rozumieniu art. 234 KK) – do organów ścigania
- Przedmiot: zniesławienie dotyczy postępowania lub właściwości mogących poniżyć daną osobę, pomówienie – konkretnego oskarżenia o czyn zabroniony
- Tryb ścigania: zniesławienie jest ścigane z oskarżenia prywatnego, pomówienie – z urzędu
- Cel działania: przy zniesławieniu celem jest podważenie reputacji, przy pomówieniu – doprowadzenie do wszczęcia postępowania przeciwko pomówionej osobie
Konsekwencje prawne zniesławienia i pomówienia
Zarówno zniesławienie, jak i pomówienie są przestępstwami zagrożonymi konkretnymi sankcjami karnymi, których dotkliwość odzwierciedla wagę naruszeń.
Kary za zniesławienie
Za zniesławienie (art. 212 KK) grozi:
- Grzywna (w praktyce sądowej zazwyczaj od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy złotych)
- Kara ograniczenia wolności do roku
- W przypadku zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania (np. internet, prasa) – dodatkowo możliwa kara pozbawienia wolności do roku
Sąd może także orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Warto podkreślić, że zniesławienie w internecie jest traktowane surowiej ze względu na potencjalnie szerszy zasięg i trwałość takich treści.
Kary za pomówienie
Za pomówienie w rozumieniu art. 234 KK (fałszywe oskarżenie) grozi:
- Grzywna
- Kara ograniczenia wolności
- Kara pozbawienia wolności do lat 2
Surowsze kary za pomówienie odzwierciedlają fakt, że czyn ten może prowadzić nie tylko do naruszenia dobrego imienia, ale również do niesłusznego pociągnięcia osoby do odpowiedzialności karnej lub dyscyplinarnej.
Obrona przed zarzutem zniesławienia
Osoba oskarżona o zniesławienie może bronić się na kilka sposobów:
Kontratyp prawdziwości zarzutu – zgodnie z art. 213 § 1 KK, nie popełnia przestępstwa zniesławienia, kto publicznie stawia zarzut, który jest prawdziwy. Jednak istnieje wyjątek – nawet prawdziwy zarzut dotyczący życia prywatnego lub rodzinnego może stanowić zniesławienie, jeśli nie służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Dozwolona krytyka – zgodnie z art. 213 § 2 KK, nie popełnia przestępstwa, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Pamiętaj: W procesie o zniesławienie to oskarżony musi udowodnić prawdziwość stawianych zarzutów, jeśli chce skorzystać z kontratypu prawdziwości zarzutu.
Ciężar dowodu w sprawach o zniesławienie spoczywa na oskarżonym, co stanowi odstępstwo od ogólnej zasady domniemania niewinności. Oznacza to, że jeśli chcesz bronić się poprzez wykazanie prawdziwości swoich twierdzeń, musisz być przygotowany na przedstawienie solidnych dowodów potwierdzających stawiane zarzuty.
Jak bronić się przed zniesławieniem i pomówieniem?
Osoba, która stała się ofiarą zniesławienia lub pomówienia, ma do dyspozycji następujące środki prawne:
- Prywatny akt oskarżenia – w przypadku zniesławienia (art. 212 KK) pokrzywdzony musi sam zainicjować postępowanie karne, składając prywatny akt oskarżenia do sądu
- Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa – w przypadku pomówienia (art. 234 KK) wystarczy złożyć zawiadomienie do prokuratury lub policji, a organy ścigania podejmą działania z urzędu
- Powództwo cywilne – niezależnie od postępowania karnego, można dochodzić ochrony dóbr osobistych w postępowaniu cywilnym, żądając przeprosin, sprostowania nieprawdziwych informacji oraz zadośćuczynienia pieniężnego
- Zabezpieczenie dowodów – szczególnie w przypadku zniesławienia w internecie, warto zabezpieczyć dowody (zrzuty ekranu, archiwizacja stron) zanim zostaną usunięte
Dla przedsiębiorców szczególnie istotna jest szybka reakcja na zniesławienie, ponieważ może ono bezpośrednio wpłynąć na reputację firmy i jej wyniki finansowe. W takich przypadkach warto rozważyć jednoczesne podjęcie kroków prawnych i działań z zakresu zarządzania kryzysowego w komunikacji, aby zminimalizować negatywne skutki dla wizerunku.
Przedsiębiorcy powinni również rozważyć regularne monitorowanie opinii na swój temat w internecie, co pozwoli na szybkie wykrycie potencjalnego zniesławienia i odpowiednio wczesną reakcję.
Podsumowanie
Zniesławienie i pomówienie to poważne naruszenia prawa, które mogą skutkować sankcjami karnymi i cywilnymi. Dla przedsiębiorców szczególnie ważna jest świadomość różnic między tymi pojęciami oraz możliwości obrony zarówno przed bezpodstawnymi oskarżeniami, jak i w przypadku stania się ofiarą takich czynów.
Warto pamiętać, że granica między dozwoloną krytyką a zniesławieniem bywa płynna, dlatego zarówno formułując publiczne wypowiedzi o innych podmiotach, jak i broniąc się przed zniesławieniem, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w tej dziedzinie. Profesjonalna pomoc prawna pozwoli na odpowiednie sformułowanie zarzutów lub skuteczną obronę, minimalizując ryzyko negatywnych konsekwencji prawnych i wizerunkowych.